İstanbul Lisesi‘nin, rahmetli babamdan ve birçok sevdiğim arkadaşımdan dinlediğim hikâyeleri ile anılarımda hep özel bir yeri olmuştur.
Babamın okul anıları arasında anlattığı, arkadaşlarıyla beraber fötr şapka takarak gezmeye pek heves ettikleri, fakat okul yönetiminin bunu hiç tasvip etmediği hikâyesini bugün hâlâ hatırlarım.
Bir gün okula gitmek üzere yolda durup oyalanırlarken, başlarında fötr şapka ile yakalanmaları üzerine okul müdürünün: “Efendiler; Saraçhane başında fötr şapka ilen dinelmek (ayakta durmak) yok” diyerek onları nasıl azarladığını defalarca dinlememe rağmen, -anlatırken müdürün şivesini taklit edişine bir kez daha gülmek için-, çocuk aklımla, ona bu hikâyeyi tekrar tekrar anlattırmam gelir aklıma.
Bu sabah “I. Ulusal Mimari Akımı”nın önemli mimarlarından Mimar Kemaleddin’in hayat hikâyesini okurken, mimarın Numune-i Terakki Mektebi’nde okuduğunu ve bu okulun aynı zamanda İstanbul Lisesi’nin tarihsel kimliğinin önemli bir parçası olduğunu öğrendim.
İstanbul Lisesi Tarihi
Numune-i Terakki Mektebi‘nin, 1884 yılında Riyaziyeci (Matematikçi) Mehmet Nadir Bey tarafından kurulduğu, önce Çırçır’da, daha sonra Şehzadebaşı’nda bulunan Mümtaz Efendi Konağı’nda eğitim faaliyetini sürdürdüğü bilinir. Kurulduğu sırada yalnızca erkek öğrencilere eğitim veren okul, ilk ve orta olmak üzere iki bölümden oluşur. Bir süre sonra kızlar sınıfının açılmasının ardından, idadi (lise) bölümü de hizmete girer.
Türk şiirinde sembolizmin öncülerinden şair Ahmet Haşim (Orta Okul), Fecr-i Ati edebiyat topluluğu üyelerinden Hamdullah Suphi Tanrıöver (Orta Okul) ve Mimar Kemalettin gibi zamanının önemli simalarının okuduğu Numune-i Terakki Mektebi, Osmanlı eğitim sistemi tarihinde idadi düzeyinde eğitim veren ilk özel okul olarak kayıtlara geçer. Gösterdiği başarılar üzerine ünlü yazar Ahmet Rasim tarafından Tercüman-ı Hakikat gazetesinde -Terakki’de uygulanan disiplin nedeniyle, okulun özel okullar arasında birincilik şerefine ulaştığı bahsiyle övülerek- Bursa, İzmir, Selanik, Şam gibi vilayetlerde de birer şubesinin açılması teklif edilir.
1896 yılında, II. Abdülhamid’in yerine Reşad Efendi’yi (V. Mehmed Reşad) tahta geçirmek için yapılan bir darbe planında, bazı Numune-i Terakki öğretmenlerinin de yer alması ve kurucu Mehmed Nadir’in de olaydan haberdar olduğu jurnali üzerine, Numune-i Terakki Mektebi’nin Saray tarafından kapatılmasının ardından idaresi Maarif Nezaretine devredilerek devlet denetimi altına alınır.
Devlet okulu olmasının ardından eğitimdeki önemini korumaya devam eden okulun ismi, 1909’da İstanbul Leyli İdadisi, 1910’da da İstanbul Erkek Lisesi olarak değiştirilir ve böylece Türk eğitim tarihinde isminde “Lise” sözcüğünü kullanan ilk öğretim kurumu olur. Eğitimdeki başarıları o kadar ünlenir ki Galatasaray Sultanisi’nin müdürlüğünü de yapan devrin Maarif Nazırı (Eğitim Bakanı) Emrullah Efendi, oğlunu İstanbul Erkek Lisesi’ne kaydettirir.
İttihat ve Terakki yönetiminde İstanbul Sultanisi olarak adlandırılan ve 1913’ten sonra bir süre Fransızca müfredat uygulayan okulun bu “sultani” devresi 1923’te son bulur. İsmi tekrar “İstanbul Erkek Lisesi” olarak değiştirilerek Beyazıt’taki Fuat Paşa Konağı’na nakledilen okul, nihayet 1933 yılında Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal’in direktifi ile eskiden Düyûn-ı Umûmiye (devlet borçları) binası olarak kullanılan bugünkü binasına kavuşur.
1982 yılında Anadolu Lisesi statüsüne geçirilen okulun adı İstanbul Lisesi olarak değiştirilir.
Numune-i Terakki Dergisi
Osmanlı basın tarihindeki ilk öğrenci dergisi olarak bilinen ve ilk sayısı 7 Nisan 1887’de yayımlanan “Numune-i Terakki Dergisi” okulun öğretmen ve öğrencilerinin elbirliği ile sadece dokuz sayı yayımlanır ve son sayısı 27 Mart 1888 tarihinde çıkar. Derginin 10. sayısı 122 yıl aradan sonra Haziran 2010’da İstanbul Lisesi öğrencileri tarafından çıkarılmıştır.
Yıllara Göre İstanbul Lisesi Tarihçesi
1884 – İstanbul Lisesi’nin 100 yılı aşan geçmişi Riyaziyeci (Matematik) Mehmet Nadir Bey’in Süleymaniye’de “Numûne-i Terakki” adında bir özel okul kurmasıyla başlar.
1896 – Numûne-i Terakki, Maarif Nezaretine devredilerek iptidai 4, rüştüye 3 ve idadi 3 olmak üzere 10 sınıflı resmi idadi olur.
1897 – Okulun daha sonra taşınacağı Cağaloğlunda Türkocağı Caddesi üzerinde yıkılmış Çifte Konaklar arsası üzerine Düyûn-ı Umûmiye Binası inşaa edilir.
1908 – II. Meşrutiyet döneminde okul, Bezm-i Alem Valide Sultan’ın Sultan Mahmut Türbesi arkasında yaptırdığı eski İstanbul Kız Lisesi binasına taşınır.
1909 – İlk ve orta sınıfları birleştirilerek öğretim süresi 5 yıla indirilir, İstanbul Leyli İdadisi adını alarak özel okul statüsünden çıkar.
1910 – Türkiye’de “Lise” sözcüğü ilk defa bu okul için kullanılarak “İstanbul Lisesi” adını alır ve böylece kuruluş dönemini tamamlar.
1911 – Türkiye’nin en büyük yontucularından Nejat Sirel (İEL 1919), “elif” ve “sin” harflerini ay yıldız ile birleştirerek okulunun ilk amblemini oluşturur.
1912 – Beden Eğitimi Öğretmeni Ahmet Robenson okulda, İstanbul eğitim tarihi için önemli bir yenilik olan Keşşaf adlı bir izci örgütü kurar.
1913 – Lise sınıflarında Fransızca Müfredat Programı uygulanır ve adı “İstanbul Sultanisi”ne çevrilir.
1915 – Okul Karaköy’de ki Saint Benoit binasına taşınır. Savaş yıllarında hastane olarak kullanılan bina sarı renge boyanır. Çanakkale Savaşına gönüllü olarak katılan İstanbul Sultanisi öğrencilerinden 50’sinin pek çoğunun şehit düşmesi üzerine de, binanın pervazları siyaha boyanır. Böylece sarı-siyah olarak okulun renkleri belirlenir.
1917 – Okula 22 Alman öğretmen getirilerek Edebiyat ve Tarih dersleri dışında Almanca eğitime geçilir.
1919 – Saraçhane başındaki Münir Paşa Konağı’na, daha sonra da Mercan İdadisi Binasına taşınılır.
1923 – Beyazıt’taki Fuat Paşa Konağı’na taşınarak “İstanbul Erkek Lisesi” adını alır.
1927 – Liseye sembol olmuş müdürlerden Celal Ferdi Gökçay göreve başlar.
1932 – İstanbul Erkek Lisesi, Atatürk’ün isteği üzerine eskiden Düyûn-ı Umûmiye (devlet borçları) binası olarak kullanılan bugünkü binasına kavuşur.
1940 – Okulun öğrencilerinden Orhan Omay, ilk biçimine sadık kalarak bugünkü amblemi yaratır.
1942 – Harp yıllarında okulda Almanca eğitime ara verilir.
1958 – Türkiye ve Federal Almanya hükümetleri arasındaki ikili kültür ve eğitim iş birliği anlaşması çerçevesinde sağlanan öğretmen ve araçlar ile dönemin Milli Eğitim Bakanı, okulun mezun Celal Yardımcı’nın isteği üzerine, okulda tekrar Almanca öğretimine başlanır ve okula sadece yatılı öğrenci kabul edilir.
1963 – İstanbul Erkek Lisesindeki “klasik” olarak anılan Türkçe müfredat uygulanan dönem biter ve son mezunlar verilir.
1964 – İstanbul Erkek Lisesine ilk kız öğrenciler gündüzlü olarak alınmaya başlanır.
1982 – İstanbul Erkek Lisesi Anadolu Lisesi statüsüne geçirilir ve adı “İstanbul Lisesi” olarak değiştirilir.
1982 – İstanbul Erkek Liseliler Eğitim Vakfı kurulur.
1984 – 100. yıl kuruluş kıvancını yaşayan İstanbul Lisesinde yatılı öğrenciler için yapılan pansiyon binası hizmete girer.
1988 – Özel bir statü ile Hazırlık (2), Orta (3) ve Lise (3) olmak üzere (8) yıllık eğitim modelini alır.
1996 – İstanbul Erkek Liseliler Eğitim Vakfı tarafından anaokulundan üniversiteye uzanan eğitim zincirinin ikinci halkası olarak düşünülen ilkokul açılır. Okulun açılışına katılan Cumhurbaşkanı Sayın Süleyman Demirel: “Gövde (Lise) var, ayakkabı (ilkokul) tamam, şimdi sırada şapka (üniversite) var” diyerek bu eğitim zincirine olan desteğini belirtir.
1997 – 30.09.1997 tarihinde Bonn’da Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Almanya Federal Cumhuriyeti Hükümeti arasında Türkiye’de İstanbul Erkek Liseliler Eğitim Vakfı tarafından “Almanca eğitim veren bir Vakıf Üniversitesi’nin kurulmasına ilişkin Çerçeve Anlaşması” imzalanır.
1998 – 8 yıllık kesintisiz eğitim reformu” sebebiyle İstanbul Lisesinin orta kısmına öğrenci alınmamasına karar verilir ve İstanbul Lisesi 1+4 yıllık eğitime geçer. Buna karşılık İstanbul Erkek Liseliler Eğitim Vakfı İlkokulu 8 yıllık ilköğretim okuluna dönüştürülür.
2005 – İstanbul dışından gelen kız öğrenciler için yatılı bölüm açılır.
Kaynaklar:
* Esma İgüs, "II. Abdülhamid Dönemi Eğitim Sistemi, Eğitim Yapıları ve Askeri Rüşdiyeler" Yıldız Teknik Üniversitesi, 2008 * "Yıllara Göre İstanbul Lisesi Tarihçesi" başlığı altındaki bilgiler İstanbul Erkek Liseliler Eğitim Vakfı sitesinden alıntılanmıştır. * Hürriyet Gazetesi
